کابوس امروز قحطی آب در عربستان ، نتیجه خواب خرگوشی دیروز است!

                 

    عربستان سعودی، به عنوان بزرگترین و ثروتمندترین کشور خاورمیانه، امروز بیش از هر زمان دیگری از پاشنه آشیلش رنج می برد؛ پاشنه آشیلی که ممکن است نه تنها بسیاری از برنامه های بلندپروازانه این کشور را آشکارا به مخاطره بیاندازد، بلکه تنش های اجتماعی گسترده ای را در سراسر خاکش دامن زده و بر موج نارضایتی ها از این رژیم پادشاهی بیافزاید. وضعیت به گونه ای است که میزان منابع آب شیرین در دسترس این کشور هم اکنون به پایین ترین مقدار خود، یعنی یک میلیارد متر مکعب در سال کاهش یافته است؛ در حالی که نیاز جمعیت 28 میلیون نفری این کشور، دست کم، دو نیم برابر این مقدار است ( ماهنامه  KWC . شماره آذرماه 1390). به دیگر سخن، با شکست برنامه های دولت سعودی در نمک زدایی از آب و کاهش چشمگیر اندوخته های آب فسیلی این کشور، حالا نه تنها سعودی ها آبی برای تأمین نیازهای بلندپروازانه خود در تولید و خودکفایی محصولات کشاورزی ندارند، بلکه حتی از کمینه آب شرب مورد نیاز شهروندان شان هم محروم مانده اند. 

   شرایط بحرانی عربستان در جهانی رخداده که پیوسته از جنگ و مناقشات بر سر آب، به عنوان مهم ترین چالش پیش رو یاد می شود و عربستان در منطقه ای قرار گرفته که از این منظر، تنش آفرین ترین است. به نحوی که در طول پنج دهه گذشته، از حدود 37  برخورد خشن و مخاصمه آمیز که بین کشورها بر سر آب پدید آمده، فقط 7 مورد آن مربوط به خاورمیانه نبوده است. این در حالی است که تنها در طول دهه نخست قرن بیست و یکم، به فهرست کشورهایی که مردمان شان با تنش آبی روبرو هستند، نام 24 کشور جدید هم افزوده شد که اغلب در خاور میانه استقرار دارند. گزارش سال 2007 بانک جهانی نیز از این منظر حایز اهمیت است که تأکید کرد: اندوخته های آب شیرین منطقه خاورمیانه به نسبت سال 1960 میلادی بیش از یک سوم کاهش یافته است. همان گزارش می گوید جهانیان در طول 15 سال (1987 الی 2002) افزون بر 3 هزار و 807 میلیارد و 400 میلیون مترمکعب از اندوخته های آب شیرین خود را از دست داده اند. در حقیقت، مجموع ذخایر آب شیرین در خاورمیانه، عرصه ای که 14 درصد سهم خشکی های جهان را به خود اختصاص داده، فقط 2 درصد است  و در این میان، کشورهایی نظیر عربستان، کویت، قطر و امارات متحده عربی، تقریباً تمامی آبهای موجود در آبخوانها و سفره های آب زیرزمینی و حتا آبهای فسیلی شان را مصرف کرده اند . به همین دلیل، چاره ای جز استفاده روزافزون از آب شیرین کن های برقی و خورشیدی  و روش های نمک زدایی از آب ندارند. روش بسیار پرهزینه ای که منجر به انباشت زباله هایی بسیار خطرناک از باقیمانده مواد موجود در این دستگاه های آب شیرین کن می شود که هنوز عملاً هیچ روش علمی و پایداری برای دفع بهداشتی یا بازیافت آنها ابداع نشده و اینک خبر می رسد که ادامه این برنامه ها با تردید جدی روبرو شده است.

    بنابراین، اگر امروز خبر می رسد که بیش از یک سوم از شهروندان عربستانی از کمبود شدید آب رنج می برند، نباید شگفت زده شد که چگونه ممکن است در کشوری که میلیاردها دلار ثروت را سالانه از طریق فروش نفت و پذیرش گردشگر مذهبی جذب می کند، هنوز تأمین آب شرب، مهمترین مسأله و کابوس شاهزاده های سعودی باشد.

    بلندپروازی های نابخردانه و آزمندانه و کوشش برای خودکفایی و حتی صدور گندم (بخوان خواب خرگوشی!)، باید هم که چنین عقوبتی را در پی داشته باشد؛ زیرا طبیعت با کسی شوخی ندارد! دارد؟

    باشد که از سرنوشت عربستان عبرت گرفته و اجازه ندهیم تا چیدمان توسعه مان بدون توجه به ملاحظات بوم شناختی سرزمین، طراحی و به اجرا درآید.

    برخی بازخوردهای این یادداشت:

    در خبرآن لاین - ایبنانیوز - آزادنگار - کام روز - وب سایت خبری ایران - نیوز - آ‌ذرنیوز آن لاین -

    - کشورهای خاورمیانه و بحران بی‌آبی 

اقدام تحسین برانگیز وزیر جهاد کشاورزی در دفاع از تالاب بوجاق

    وزير جهاد كشاورزي در نامه‌اي به كميسيون زيربنايي هيات‌دولت خواستار تجديدنظر و لغو مصوبه دولت براي ساخت بندر چندمنظوره كياشهر آستانـه اشرفيه شد. بندر كياشهر در محدوده پارك ملي و در مركز تالاب بين‌المللي بوجاق قرار دارد، بوجاق يكي از تالاب‌هاي ثبت جهاني شده ايران در سايت كنوانسيون بين‌المللي رامسر است. 

    ساخت اين بندر يكي از مصوبات سفر اول هيات‌دولت در اسفند 85 به گيلان بود. اما با اين حال كارشناسان و طرفداران محيط‌زيست و مقامات كشوري و استاني سازمان حفاظت از محيط‌زيست از ابتدا با ساخت اين بندر چندمنظوره مخالف بوده‌اند. اگرچه بندر صيادي كياشهر با قدمت بسيار بالا در منطقه موجود و متعلق به سازمان شيلات است، اما اين بندر هيچ آسيبي به اين تالاب بين‌المللي وارد نكرده است. اما با اين حال مصوبه هيات وزيران جهت تبديل اين بندر صيادي به بندري چندمنظوره سازمان بنادر و كشتيراني را بر آن داشت تا براي احداث سازه‌هاي جديد و تخريب عرصه‌هاي طبيعي تالاب بين‌المللي بوجاق كياشهر اقدام كند. غلامرضا ميركي، مديركل دفتر محيط‌زيست و توسعه پايدار وزارت جهاد كشاورزي در گفت‌وگويي با «شرق» در اين‌باره مي‌گويد: 

«‌متاسفانه اين مصوبه در سال 85 بدون در نظر گرفتن ارزيابي زيست‌محيطي و بحث‌هاي كارشناسي تصويب شد، استاندار و فرماندار و نماينده مجلس هم در پي افزايش بيلان كاري و رونق كسب و كار در منطقه خود هستند و تلاش مي‌كنند به هر شكل ممكن اين مصوبه را اجرايي كنند. اما هم ما در وزارت جهاد و هم سازمان حفاظت از محيط‌زيست با انجام كارهاي كارشناسي شده اعلام كرديم مصوبه ساخت بندر چندمنظوره در كياشهر بنيان قوي و كارشناسي ندارد و نه تنها منجر به رونق اقتصادي و اشتغال نخواهد شد، بلكه 

با بر هم زدن ساختار اكولوژيك بندر صيادي و تالاب بين‌المللي ارزش‌هاي زيست‌محيطي و جذابيت‌هاي گردشگري آن را نيز از بين خواهد برد.» اين مقام دولتي در ادامه مي‌افزايد: 

«‌هم‌اكنون عمق آبخور تالاب يك متر است و دهانه ورودي آن نيز در حدود صد متر طول دارد، اما براي ساخت بندر چندمنظوره بايد عمق آبخور آن تا هشت متر افزايش يافته و دهانه آن نيز به 200 متر برسد، درحالي‌كه همين كارها كل ساختار تالاب را براي هميشه از بين مي‌برد، بايد توجه داشت كه اين تالاب آبريزگاه مستقيم ندارد و آب آن از طريق زهكشي تامين مي‌شود، افزايش عمق آبخور و تعريض دهانه رودخانه، نيازمند لايروبي در حجم بسيار زيادي است كه اين كار حتي صرفه اقتصادي هم ندارد، چراكه به همين دليل هر ساله بايد هزينه‌هاي فراواني صرف لايروبي كف آن شود.» آن‌گونه كه مديركل دفتر محيط‌زيست و توسعه پايدار وزارت جهاد كشاورزي به «شرق» خبر مي‌دهد با در نظر گرفتن اين جوانب صادق خليليان، وزير جهاد كشاورزي در نامه‌اي به كميسيون زيربنايي هيات‌دولت ارايه داده است خواستار تجديدنظر و لغو اين مصوبه شده است. همچنين محمدي‌زاده، رييس سازمان محيط‌زيست نيز در نامه‌اي به استاندار گيلان خواستار عدم تعجيل در اجراي اين مصوبه شده است. ميركي در ادامه تصريح مي‌كند: «سازمان بنادر و كشتيراني كه بايد اين بندر را تحويل بگيرد براي لايروبي كف تالاب و آغاز فعاليت‌هاي اجرايي خود سازه‌هايي را در بندرگاه نصب كرد كه با شكايت سازمان محيط‌زيست توسط دادگستري توقيف شد.»براساس گفته‌هاي اين مقام دولتي حتي مردم محلي و صيادان اين بندر نيز با تغيير كاربري آن مخالف هستند، چراكه جاذبه‌هاي اكوتوريستي اين تالاب به اندازه‌اي هست كه مي‌تواند مباحث مربوط به اشتغال‌زايي و درآمدهاي اقتصادي را تامين كند. پارك ملي بوجاق كياشهر نخستين پارك ملي خشكي- دريايي ايران است و اولين بار بخش‌هايي از اين منطقه در سال 1354 با توجه به وضعيت تالاب و پرندگان به‌عنوان تالاب بين‌المللي لاگون كياشهر و دهانه سفيدرود در فهرست كنوانسيون رامسر به ثبت جهاني رسيد. در همين حال نيز در سال 1381 با توجه به اهميت اين پارك ملي براي پرندگان، آبزيان و پستانداران به‌عنوان پارك ملي، عالي‌ترين درجه مناطق حفاظت شده، به تصويب شوراي‌عالي حفاظت محيط‌زيست به تالاب بوجاق داده شد. پس از آن نيز در سال 1389 كل محدوده پارك ملي بوجاق با توجه به اهميت اكولوژيك بي‌شمارش به عنوان تالاب بين‌المللي پارك ملي بوجاق توسط كنوانسيون رامسر معرفي شد و هم‌اكنون يكي از 22 تالاب مهم و بين‌المللي ايران است. در كنار عناوين ملي و بين‌المللي، اين زيستگاه از مناطق مهم براي پرندگان در خاورميانه

(Important Bird Area) نيز شناخته مي‌شود. اگرچه مصوبه هيات‌دولت براي ساخت بندر چندمنظوره در اين محل صادر شد، اما مطابق ماده 105 قانون برنامه سوم كه در ماده

71 قانون برنامه چهارم و ماده 192 قانون برنامه پنجم توسعه تنفيذ شده مجريان كليه طرح‌ها و پروژه‌هاي بزرگ عمراني موظفند قبل از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امكان‌سنجي و مكان‌يابي براساس ضوابط مصوب شوراي‌عالي حفاظت محيط‌زيست، ارزيابي اثرات زيست‌محيطي را ارايه دهند. اما در عين حال اين مصوبه بدون در نظر گرفتن ارزيابي اثرات زيست‌محيطي صادر شده بود و به همين دليل هم سازمان حفاظت از محيط‌زيست و هم دفتر محيط‌زيست و توسعه پايدار وزارت جهاد كشاورزي با ساخت آن مخالفت كرده‌اند. محمد درويش، كارشناس محيط‌زيست و عضو هيات علمي موسسه تحقيقاتي سازمان جنگل‌ها نيز در اين‌باره به «شرق» مي‌گويد: « با تغيير كاربري بندر صيادي كياشهر به بندر چندمنظوره و افزايش عمق و دهانه ورودي آن آب شور دريا با آب شيرين تالاب بوجاق آميخته مي‌شود، در اين صورت ساختار اكولوژيكي آن به صورت كامل از بين مي‌رود و به يك اكوسيستم دريايي تبديل مي‌شود، در اين صورت اين تالاب با همه ارزش‌هاي بي‌مانند زيست‌محيطي خود مانند بقيه خطوط ساحلي خزر خواهد شد.»

بوجاق ؛ تالابی که به بهانه توسعه اجاقش کور می شود!

    نامش را نمایشگاه بزرگ پرندگان نادر جهان نهاده اند، زیرا به رغم مساحت اندکش که از 3250 هکتار بیشتر نیست، توانسته تا منزلگاهی امن و شکوهمند برای دهها هزار پرنده از 239 گونه پدید آورد ؛ پرندگانی که در طول دست کم سیصد سال گذشته، همه ی پاییزها مهمان تالاب بوجاق در حوالی بندر کیاشهر واقع در استان گیلان بوده اند. یادمان باشد که مجموع پرندگان شناسایی شده در ایران، اعم از این که بومی باشند، فصلی باشند و یا مهاجر، از 520 گونه تجاوز نمیکند. بنابراین، مجموع پرندگانی که در عرصه محدود بوجاق دیده شده اند، نزدیک به نیمی از کل پرندگانی را تشکیل میدهد که در قلمرو پهناور ایران شناسایی شده اند. تأمل برانگیزتر آن که مجموع گونه های پرنده در قاره سبز هم با رقم شناسایی شده در ایران زیاد تفاوتی ندارد . گفتنی آن که در بوجاق برای نخستین بار، دو گونه از پرندگان با نامهای "طرقه کوهی" با نام علمی Monticola Saxatitilis  و "چکچک ابلق" با نام علمی Oenanthe Pleachanka  شناسایی شده اند. همچنین پرنده نادر "شناگر بلوطی" غاز پازرد، غاز پیشانی ‌سفید کوچک، فالاروپ و عروس غاز از نمونه‌های دیگر پرندگان کمیاب در این منطقه به شمار می آیند .

    این ها را گفتم تا توجه شما خواننده گرامی روزنامه وزین شرق را به یک واقعیت بزرگ جلب کنم: این که تالاب بوجاق؛ این منزلگاه افسانه ای شمال زرخیز کشور، ممکن است همین روزها از بی تفاوتی یا  بی کفایتی من و تو از میان رود تا به بهانه اش بندرگاهی سه منظوره و مجهز به سینما در دل تالاب رونمایی گردد! تالابی که آنقدر مهم بود تا در سال 1354 بخشی از آن به وسعت 500 هکتار به عنوان « لاگون کیاشهر» در سیاهه ی تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر هم به ثبت برسد و آنقدر مهمتر هم بود که از 9 سال پیش تمامی قلمرو اش واجد بیشترین درجه حفاظت تلقی شده و به یگانه پارک ملی «خشکی دریایی» بوجاق تغییر نام دهد . 

    بله تالاب زیبای بوجاق، نه تنها از اسفندماه 1388 بدل به بزرگ ترین پارک زباله دانی ایران شد ، بلکه اینک به بهانه توسعه بندر صیادی کیاشهر – که از سال 1377 تأسیس شده است - می رود تا برای همیشه ماهیت وجودی خود را از دست بدهد. در همین راستا، سخنان مدیرکل دفتر محیط‌زیست و توسعه پایدار وزارت جهاد کشاورزی، دکتر غلامرضا میرکی بسیار روشنگرانه است. وی در گفتگو با روزنامه همشهری در هفته گذشته میگوید : این منطقه همواره مشکل رسوب داشته و به‌دلیل جریان غرب به شرقی که در دریای خزر وجود دارد، بار رسوبی بسیار بالایی را در دهانه و مصب بندر کیاشهر شاهدیم؛ به‌طوری که نگهداری این بندر به هزینه سنگینی نیاز دارد و همواره با مشکل نگهداری دهانه بندر برای تأمین عمق« آبخور» برای تردد شناورها مواجه بوده است. اینک برای حل این مشکل مصوبه ای در سفر دوم هیأت دولت به استان گیلان به تصویب رسید تا این بندر به بندر چند‌منظوره تبدیل شود. مصوبه ای که خود بر ابعاد مشکل خواهد افزود! زیرا عمق آبخور باید دست کم به 8‌متر و عرض دهانه ورودی بندر به بیش از 200‌متر افزایش یابد. این درحالی است که اکنون عمق آبخور حدود یک متر و دهانه ورودی حدود 100‌متر است. اما از آنجایی که این تالاب آبریزگاه مستقیمی ندارد و آب آن از طریق زهکشی تأمین می‌شود، افزایش عمق آبخور و تعریض دهانه رودخانه، نیازمند لایروبی در حجم بسیار زیادی است. در عین حال، آمیختگی آب شور خزر با آب شیرینی که در تالاب وجود دارد؛ بوم سازگان تالابی را کاملاً تغییر ماهیت داده و آن را به یک اکوسیستم دریایی تبدیل می‌کند. حیرت انگیزتر این که این عملیات در حالی از سوی اداره بنادر و دریانوردی گیلان آغاز شده است که هنوز گزارش ارزیابی زیست محیطی این پروژه ارایه نشده  و اداره کل محیط زیست استان گیلان هم ظاهراً با چنین طرحی ابراز مخالفت کرده است!

    حال این پرسش قابل طرح است که ما تا کجا و تا کی باید بر طبیعت ارزشمند خود به بهانه توسعه نامتوازن و ناپایدار چوب حراج بزنیم؟ آیا تازیانه هایی که امروز اندام لرزان بوجاق را دارد می لرزاند و بی اجاق میکند، دیروز بر سر گاوخونی و بختگان و شادگان فرونیاوردیم و فردا انزلی و آلاگل و آلماگل را در انتظارش قرار نداده ایم؟ شما به من بگویید: زیستن در سرزمینی که پرنده ای در آن پر نمیزند، تالابی در آن نمی جوشد و رودخانه ای در آن جاری نمیشود، چه امتیازی دارد؟

محمد درویش