تارنماي انجمن اعضاي هيأت علمي

  سبزپرس – گروه منابع طبيعي: میزگرد چالش‌های منابع طبیعی ایران صبح امروز در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با حضور نمایندگانی از سازمان‌های مردمی و فعالان محیط زیست و منابع طبیعی، چهره‌های دانشگاهی، سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو برگزار شد.

    به گزارش سبزپرس، این همایش با سخنرانی «علیرضا دائمی»، معان آب و آبفای وزارت نیرو دربارۀ مسایل مدیریت آب در ایران آغاز شد.

    دائمی گفت: در منابع آب به خطوط قرمز چالش‌ها نزديك شديم. اگر به رودخانه زاينده رود مراجعه كنيم، با چالش روبرو هستیم. خشک شدن درياچه اروميه  نیز از چالش‌های بزرگ ما در بخش آب است.

    او ادامه داد: چالش بزرگ دیگر، مسئله آب‌هاي زيرزميني و فرونشست زمين و برداشت‌هاي بي‌رويه از اين آب‌های زیرزمینی است.  درحال حاضر تراز آب‌های زیرزمینی از 70 به 120 متر افت کرده و در جای‌جاي كشور با مسایل افت کیفیت در آبهاي زيرزميني و سطحي روبروييم.

معاون وزیر نیرو افزود: در حال فاضلاب‌ها و مواد مسموم وارد سيستم  آب‌ها مي شود و ما قادر به اعلام آن نیستیم. اما برای رفع این چالش‌ها برنامه‌هاي گسترده‌اي در دست داریم.

او ادامه داد: ادامه استحصال آب‌هاي زيرزميني، كشور را با چالش‌هاي بزرگتري مواجه مي‌كند. ظرفيت آبدهي رودخانه‌هاي كشور به كمتر از 60 درصد رسيده است. مثلاً رودخانه ساوه از 250 ميليون به 70 ميليون لیتر آبدهي رسيده است.

دائمی گفت: از طرف دیگر با توجه به نوع بهره‌برداری مراتع و جنگل، مي‌بينيم كه بارندگي‌ها به سرعت تبدیل به سيل مي‌شوند.

او گفت: در حال حاضر شاخص مصرف سرانه آب در کشور ما 255 لیتر در هر شبانه روز است در حالی که در اروپا این عدد بین 140 تا 160 لیتر است.

دائمی تاکید کرد: ما از دوران فراواني به سوی دوران محدودیت درحال حرکتیم و فشارها در حال سنگين شدن هستیم به نحوی که به نقطه عطف رسيده ايم. ما نمي‌توانيم با همان الگوهاي سابق، كشور را حفظ كنيم. برنامه‌ريزي منابع آب، ايجاد تعادل بين منابع آب و مصارف بخش‌هاي مخنلف و رعايت اصول توسعه پايدار و اولويت بندی صحیح با اعمال حكمراني خوب و تخصيص بهينه آب با استفاده از روش‌هاي سازه اي و غير سازه‌اي راه حل برون رفت از این وضعیت است.

او اضافه کرد: توسعه پايدار بحثي يك وجهي نيست و ما نمي‌توانيم توسعه پايدار كشور را متوقف كنيم. بايد در فرایند توسعه،، با حفظ اكوسيستم پيش رويم.

دائمی پس از این سخنرانی جلسه را ترک کرد.

درویش: اعتبار برای سدسازی وجود دارد، اما برای افزایش راندمان کشاورزی نه!

پس از او «محمد درویش» عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع به ایراد سخنرانی پرداخت.

درویش در ابتدای سخنان خود به مسئلۀ آب‌های زیرزمینی و چاه‌های غیرمجاز پرداخت و گفت: تعداد چاه‌هاي حفر شده در كشور در 17 سال گذشته از 336 هزار 93 درصد افزايش يافته به 650 هزار حلقه رسيده که ميزان تخليه آب آنها فقط 26 درصد رشد داشته است. این در شرايطي است كه طي شش سال اخير، به رغم افزايش شمار چاه‌ها، ميزان برداشت آب عملا ثابت مانده است.

او گفت: متوسط آبدهي سالانه هر حلقه چاه از حدود 174 هزار متر مكعب در دهه 60 به نصف يعني حدود 44 هزار متر مکعب كاهش يافته  است.

به گفتۀ این کارشناس منابع طبیعی، به رغم اجبار دولت مبني بر كاستن از تراز منفي سطح آبخوان‌هاي كشور در طول سه برنامۀ پنج ساله سوم، چهارم و پنجم توسعه، در انتهاي دومين سال از اجراي برنامه پنج ساله پنجم، هنوز هم با افزایش برداشت از چاه‌ها، افت آب‌های زیرزمینی و نشست زمین روبرو هستیم.

درویش خاطر نشان کرد: در دنيا فقط 40 درصد محصولات كشاورزي مربوط به کشت آبی است اما در كشور ما 89 درصد با كشت آبي صورت مي گيرد. مثلا در حاشیۀ درياچه سد «زرينه رود» که روی ورودی دریاچه ارومیه  احداث شده، تمام مراتع اطراف به كشت آبي تبديل شده و نه ديم! در حالی که در ایران، میزان تبخير هشت برابر ميزان بارندگي است.

او با بیان اینکه بالا رفتن راندمان آبی زمین‌های کشاورزی، مهمترین نیاز مدیریت آب امروز کشور است گفت: همواره گفته می‌شود که این کار نیاز به اعتبارات دارد و در یکی از استان‌ها این رقم اعتباری حدود دو هزار میلیارد تومان عنوان شده بود اما از آنجایی که سیاست سد سازي و سياست سازه‌اي اولویت مدیریت آب کشور است. سد گتوند با بودجه سه هزار مليارد تومان افتتاح می‌شود و سد بختياري با اعتبار سه هزار و 500 میلیارد تومان کلنگ احداث می‌خورد اما برای افزایش راندمان آبی زمین‌های کشاورزی اعتباری وجود ندارد.

پس از سخنان درویش، پنل کارشناسان با حضور «تقی شامخی» استاد دانشگاه تهران، «کاظم نصرتی» رئیس جامعه جنگلبانی، «پرویز گرشاسبی»، معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، «احمدعلی کیخا» معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و «هدایت فهمی» کارشناس آب وزارت نیرو آغاز به کار کرد.  

گرشاسبی: «ایثار» دانشگاهیان لازمۀ مدیریت صحیح منابع طبیعی است

پرویز گرشاسبی در این پنل گفت: یکی از معضلات ما در مسایل منابع طبیعی، این است که به فیزیک منابع طبیعی پرداخته‌ایم و کمتر به بحث انسان در منابع طبیعی پرداخته‌ایم. این به معنای آن است که در مدیریت منابع طبیعی، باید منافع انسانی و حفاظت منابع طبیعی را در کنار هم در نظر بگیریم.

او ادامه داد: ما منابع طبیعی را دولتی مدیریت می‌کنیم. بلکه باید از این رویرد عبور کنیم تا مردم را در مدیریت منابع طبیعی دخیل کنیم.

معاون سازمان جنگل‌ها و مراتع خاطر نشان کرد: اقتصاد منابع طبیعی مقوله‌ای است که به دست فراموشی سپرده شده و همین فراموشی باعث تخریب منابع طبیعی شده است. ما به اقتصاد دراز مدت منابع طبیعی نپرداخته‌ایم و همین رویکرد است که امروز می‌بینیم که عنوان می‌شود مراتع کم بازده چون سود اقتصادی ندارند، باید تغییر کاربری داده شوند.

به گفتۀ گرشاسبی، به طور کلی بحث انسان، اقتصاد و منابع طبیعی در کشور ما بسیار ضعیف است.

او در ادامه با بیان اینکه میزان آگاهی‌های مردمی درباره منابع طبیعی در ایران پایین است تصریح کرد: در ایران 12 درصد مردم درباره اینکه منابع طبیعی چیست، اطلاعات دارند اما میانگین جهانی حدود 25 درصد است.

گرشاسبی در بخش دیگری از سخنان خود، به «ایثار قشرهای دانشگاهی و صاحب نظران برای منابع طبیعی» پرداخت و گفت: باید ایثار در تمامی زمینه‌ها وجود داشته باشد. بنده در مدت خدمتم، کمتر دیده‌ام که دوستان دانشگاهی بخواهند بدون چشم‌داشت اطلاعات خود را به رشته تحریر درآورند. این مسئله در مدیریت منابع طبیعی بسیار مهم است در حالی که ما در آن بسیار ضعیف هستیم.

نصرتی: آگاهی سیاست‌مداران منابع طبیعی را نجات می‌دهد

کاظم نصرتی نیز در ادامه این پنل گفت: بدترین خصلتی که در وزارت‌خانه‌های فعال در عرصه‌های طبیعی به چشم می‌خورد این است که به حرف متخصصان توجهی نمی‌شود.

او گفت: در کشور ما موضوعی وجود دارد که در بسیاری از کشورها وجود ندارد. اینکه در بسیاری از کشورها وقتی مسئولی باعث تخریب منابع طبیعی می‌شود از سمت خود کنار می‌رود اما در کشور ما چنین نیست و هیچ‌کس در برابر تخریب منابع طبیعی پاسخگو نیست.

نصرتی تاکید کرد: راه برون رفت از این وضع، آگاهی سیاست‌مداران است. متأسفانه منابع طبیعی را دولتی کرده‌ایم و همۀ دولت‌ها آن را در جیب خود قرار داده و خرج کرده‌اند. اگر می‌خواهیم وطن‌پرستی‌مان را حفظ کنیم باید مسئولان را از اتفاقاتی که در منابع طبیعی می‌افتد، آگاه کنیم.

او ادامه داد: پس از آگاهی مسئولان، باید حق شهروندی را به رسمیت بشناسیم. متاسفانه ما قانون خوب را تصویب کرده‌ایم اما خودمان آن را پنهانی به اجرا گذاشته‌ایم و دولتی اجرا کرده‌ایم. در آن جایی که به نفع مردم بوده و آنها را از حق و حقوق‌شان آگاه نکرده‌ایم.

این مدیر بازنشسته سازمان جنگل‌ها و مراتع گفت: متاسفانه زد و بندها و بده بستان‌ها باعث تخریب کشور شده. وقتی به این نقطه می‌رسیم که پارک پردیسان را در پایتخت بفروشیم، دیگر کجای طبیعت در امان است؟!

شامخی: مسایل منابع طبیعی را با حوصله پیگیری کنید

سپس دکتر تقی شامخی به ایراد سخنرانی پرداخت و در ابتدا خطاب به جوانان حاضر در نشست گفت: مایۀ خوشحالی است که جوانان ما با این اشتیاق به مسایل منابع طبیعی علاقه نشان می‌دهند. از جوانان می‌خواهم که در این راه خسته نشوند. ما در کشور چالش‌های زیادی داریم و باید با صبر و حوصله آنها را حل و فصل کنیم.

او در ادامه گفت: از زمان انقلاب مشروطه در قوانین کشور، حفاظت از جنگل‌ها مطرح شده و این قوانین قدمتی 107 ساله دارد.

شامخی همچنین گفت: مرحوم کریم ساعی در سال 1320 در کتاب خود از «دام و دَد» به عنوان دشمن جنگل یاد می‌کنند. در دین زرتشت و اسلام که ادیانی رسمی و کهن کشور ما هستند نیز تاکید زیادی بر حفظ جنگل‌ها شده است.

این استاد دانشگاه با ذکر این سوال که «چه شده که امروز طبیعت‌مان را این‌گونه نابود می‌کنیم» به بیان فهرست‌وار چند دلیل تخریب منابع طبیعی پرداخت.

با این‌حال به دلیل کمبود وقت، شامخی از ادامه سخنرانی خود صرف‌نظر کرد.

کیخا: مسئولیت همه تخریب‌ها را به گردن می‌گیرم!

احمدعلی کیخا نیز که سخنران بعدی این پنل بود، در ابتدای سخنان خود با لحنی طنزگونه خطاب به اعضای پنل و مخاطبان گفت: اگر به دنبال مسئول و عامل این تخریب‌ها می‌گردیم، بنده مسئولیت تمامی این تخریب‌ها را از 100 سال قبل تا امروز به عهده می‌گیرم! حالا سوال این است که باید چه کنیم؟

این نمایندۀ دورۀ پیشین مجلس شورای اسلامی گفت: ما در کمیسیون کشاورزی مجلس تصویب کردیم که برای چاه‌های غیرمجاز مجوز صادر شود. این کاری اشتباه بود ولی چرا این قانون تصویب شد؟

او درباره دلیل تصویب این قانون گفت: از 290 نفر نماینده در خانه ملت، تنها 9 نفر داوطلب عضویت در کمیسیون کشاورزی بودند. اکثر نمایندگان نیز با رای کشاورزان به مجلس راه پیدا کرده بودند. طبیعی است که در جمعی که اکثر افراد تخصصی ندارند و می‌خواهند رضایت مردم حوزۀ انتخابیه‌شان را به دست بیاورند، چنین قوانینی نیز به تصویب برسد.

کیخا خاطر نشان کرد: متاسفانه تابع خواست‌های مردم با خواست‌های محیط‌زیستی یکسان نیست. به عنوان مثال بنده در دوره جدید مجلس به این دلیل نتوانستم به مجلس راه پیدا کنم که خواسته‌های مردم حوزۀ انتخابیۀ ما محیط زیستی نیست.

او گفت: ما یکسال تلاش کردیم تا وزارت نیرو را تفهیم کنیم که منافع سیل در منطقۀ سیستان بیشتر از ضررهای آن است و باید سدهای مسیر سیلاب برداشته شود که خوشبختانه چنین شد.

اظهارات کیخا، واکنشی منفی را از سوی برخی حضار به همراه داشت. یکی از حضار با بیان اینکه اگر مردم محلی به درستی آموزش ببینند و مشارکت داده شوند، خواسته‌هایی محیط زیستی خواهند داشت.

این میزگرد با پرسش و پاسخ و بعضاً جدل برخی حاضران و اعضای پنل بر سر مسایلی چون مدیریت آب، سدسازی، مشارکت جوامع محلی، رویکردهای دولتی به مدیریت منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست ادامه پیدا کرد.