درختان کهنسال، ارزشها و تهدیدها
تريبون آزاد - 2
كشور ايران سرزمين بسيار وسيعی است كه زادگاه چند صد درخت كهنسال است. در نقاط مختلف ايران ارتباط معنوي عميقي بين مردم نواحي مختلف و درختان كهنسال وجود دارد. تحقيقات انجام شده در ايران ثابت كرده است كه مناطق قديميتر كشور زادگاه تعداد بيشتري از اين درختان است. اهميت حفظ اين ذخاير ژنتيكي شايد به مراتب بيش از ابنيه تاريخي موجود در كشور باشد زيرا درختان يادمان زنده و ابنيه تاريخي يادگار جامد گذشته ايران است. درختان كهنسال طي عمر طولاني خود با وجود تمام تنشهاي محيطي با توان فيزيولوژي منحصر به فردی که دارند به حيات خود ادامه دادهاند. در حقيقت شناخت فيزيولوژي دروني اين درختان ما را در مديريت احيای جنگلهاي تخريب شده ايران نيز راهنمايي خواهد كرد. درختان کهنسال در یک نگاه عمیق ارزشهای مادی و معنوی چندی را در خود دارد که مبنا قرار دادن هریک از آنها حفاظت مطلق این درختان را گواهی میدهد. این ارزشها در پنج بند قابل توصیف هستند.
ارزشهای زیست محیطی
ارزشهای اقتصادی
ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و معنوی
ارزشهای تاریخنگاری
ارزشهای بومگردی
همچنین با توجه به آسيبهاي گستردهاي كه به اكوسيستمهاي گياهي بخصوص جنگلها وارد ميشود و بسیاری از ذخایر ژنتیکی جنگلی در حال از بین رفتن هستند، امروزه حفاظت از جنگل و ذخاير ژنتيكي آن يكي از موضوعات مهم مورد بحث است و با عنايت به اينكه درختان كهنسال طي زندگي طولاني خود در برابر انواع تنشهاي زيست محيطي پايداري نشان دادهاند، شناسايي، حفظ و تكثير اين درختان به عنوان يكي از ذخاير ژنتيكي در احیای جنگلها و توسعة پوشش گياهي به ما كمك زيادي خواهند نمود.
امروزه براي حفاظت و ترميم اكوسيستمهاي طبيعي گياهي، اصل بر شناخت و حفاظت زيستگاههاي طبيعي گونهها قرار دارد. يكي از زمينههاي مطالعات اساسي ميتواند به بررسي و معرفي درختاني با پيشينه صدها ساله بپردازد. اين درختان طي زندگي طولاني خود (گاهي تا چند هزار سال) شاهد تحولات طبيعي و تنشهاي محيطي متعددي بودهاند و بصورت يك تاريخ زنده قابل مطالعه دروني و بيروني هستند. در حقيقت اين درختان به عنوان مهمترين ذخاير ژنتيكي هر كشور از ابعاد مختلف حتي تحولات تكاملي گياهان قابل بررسي هستند. دستيابي به نتايج مطالعات مولکولی و پروتئینی زيربناي بينش منابع طبيعي كشور را متحول و جهتدار خواهد كرد. در كنار مطالعات زيربنايي و ارزشمند ياد شده و اهداف اشاره شده، ايران قادر خواهد بود در عرصه بين المللي، خود را به عنوان يك كشور با سرماية ژنتيكي بالا در امر محيط زيست و جنگل معرفي نمايد و پس از ثبت خصوصيات مورفولوژيكي و كدهاي مولكول DNA آنها، ميتواند بذر و قلمههای درختان کهنسال را در فهرست فروش قرار دهد. به يقين با چنين ثبتي كليه درختان كهنسال معرفي شده به نام كشور ايران در جهان شناخته و عرضه خواهند شد.
از سوي ديگر شناسايي و معرفي حدود 400 درخت كهنسال در كشور ايران به طور مسلم وجهة فرهنگي و اجتماعي كشورمان را در مجامع بينالمللي بالا خواهد برد. در حال حاضر اگر نقشه Google Earth را مرور نماييم در مناطقي مانند ابرقو و منجيل نقاط آبي شاخصي را مشاهده ميكنيم كه با كليك بر روي آنها دو درخت كهنسال از ايران را با توضيحات و تصوير معرفي مينمايد. با شناسايي و معرفي ساير درختان كهنسال به طور يقين شاهد وجود نقاط شاخص و آبي رنگ بيشتري در سطح كشور خواهيم بود كه درختان كهنسال اين مرز و بوم را در جهان معرفي خواهد نمود. با تمامی ارزشهایی که در بطن درختان کهنسال نهاده شده و به طور مختصر به آنها اشاره شد متأسفانه طی چند دهۀ اخیر شاهد از بين رفتن پایههای متعددی از این درختان از طبیعت خود هستیم. اتقاقاتی که سیر قهقرا را پیش روی این درختان قرار داده عموماً ناشی از جهل و سود جویی افرادی است که مستقیم یا غیر مستقیم منافعی را در نابودی این درختان برای خود جستجو میکنند.
مردم ايران با توجه به عقايد ملي و مذهبي خود وجود چنين درختاني را مقدس شمرده و عامل حفظ و بقاي آنها شدهاند. با اين وجود اقدامات سهوي برخي از دست اندركاران در تغيير شرايط محيطي درختان و يا اعمال جاهلانه برخي افراد به منظور مبارزه با خرافه پرستي سبب شدهاند تا ادامه حيات چنين درختاني به خطر افتاده و شايد در آينده منجر به حذف كامل اين ذخاير ژنتيكي ارزشمند گردد.
یکی از مواردی که طی چند سال اخیر سبب نابودی چند پایه از درختان کهنسال در کشور شد اقدامات یکی از روحانیون به بهانه مبارزه با خرافه پرستی مردم بود که متاسفانه برای اثبات عدم تقدس این درختان مبادرت به قطع درختان نمود و چندین پایه مهم ژنتیکی از بین رفت.
عامل مهم دیگری که سبب از بین رفتن و يا آسيب رسيدن به بسیاری از این پایههای ارزشمند شده این است که برخی سودجویان با این تصور که درختان کهنسال نشانههای پایداری هستند و با این توهم که احتمال دادهاند مردم ثروتمند قرون گذشته در مواقع خطر این نشانههای پایدار را برای پنهان کردن ثروت خود انتخاب کرده باشند اقدام به کندوکاو گسترده در محیط کنده این درختان كردهاند که نتیجه این کندوکاوها که عموماً حاصلی را برای سود جویان در پی ندارد قطع شدن ریشههای متعدد درختان کهنسال بوده که با این قطع از توان جذب آب و مواد غذایی مورد نیاز درخت بشدت کاسته شده و پیامد آن ضعف فیزیولوژی، تشنگی مفرط و شروع روند نابودی آنها است. موارد متعددی از درختان کهنسال بر اثر این عمل شوم از جمع درختان کهنسال کشور حذف شدهاند از جمله درختانی که به این شکل نابود شدهاند به ارسهای آغادار، سرو کهنسال سهراه گوهردشت و بلوط مُسنی در کلیبر میتوان اشاره کرد.
سومین عامل در نابودی تعدادی از درختان كهنسال این است که برخی از دستاندرکاران از روی ضعف علمی در مدیریت و نگهداری آنها ناخواسته شرایط ضعف فیزیولوژی و مرگ این درختان را باعث میشوند. مشکل بزرگي که درختان کهنسال در بیشتر مناطق با آن روبرو میگردند بتن، اسفالت و یا سنگفرش کردن محیط آنها تا ناحیه طوقه است. با این عمل تبادل رطوبت و هوا بین ریشه درختان با محیط بیرون قطع شده و با کاهش رطوبت و هوا در محیط ریشه درختان، ضعف فیزیولوژی بر آنها حادث و روند مرگ تدریجی درختان آغاز میشود. تعداد درختان کهنسالی که با این شیوه در معرض خطر قرار گرفتهاند بسیار زیاد و به یقین حدود یک چهارم درختان موجود را شامل میشود.
از دیگر آسیبهایی که طی چند دهۀ اخیر گریبانگیر درختان کهنسال شده فرهنگ غلط برخی از مردم نسبت به این درختان است. اغلب مشاهده میشود بازدیدکنندگان از این درختان کهنسال بر تنه و شاخه آنها یادگاری نوشته و پوست آنها را آزرده میسازند و یا در مواقع پخت و پز خود برای ایجاد پناه از وزش باد در پای کنده این درختان آتش میافروزند و آسیب جبران ناپذیری بر کنده آنها وارد میکنند.
شکستن شاخه درختان به عنوان تبرک، گاهی به عنوان خوشبو کننده (در مورد درختان سرو)، رها سازی زباله در محیط اطراف درختان، بالا رفتن از درختان جهت گرفتن عکسهای یادگاری و یا آزمون توانایی خود، قطع سرشاخهها و گاهی شاخههای قطور درختان که در محیطهای شهری در مسیر تردد خودروها هستند از موارد مکرر تخریب و آسیب به درختان کهنسال است.
نگاهی گذرا به درختان کهنسال حاکی از آن است که پایههای متعددی از آنها طی دو دهۀ اخیر از طبیعت میهنمان حذف شدهاند. در یک برآورد آماری گویی یک دهم سرمایه ژنتیکی خود را که طی هزار و پانصد سال شکل گرفتهاند طی 20 سال از دست دادهایم. به عبارت دیگر تمامی آنچه که در طول یکصد و پنجاه سال اندوخته شده است در مدت یاد شده نابود گردیده و با محاسبه دیگر هشت برابر آنچه را که بهدست آوردهایم از دست دادهایم. آرزومندیم روزی را در آینده نزدیک شاهد باشیم که تفکر عامۀ مردم، مسئولان، کارشناسان و دستاندرکاران به چنان درجه والای علمی و فرهنگی برسد که دیگر شاهد بروز اتفاقات بیان شده در مورد درختان کهنسال و طبیعت میهن عزیزمان نباشیم.
كشور ايران سرزمين بسيار وسيعی است كه زادگاه چند صد درخت كهنسال است. در نقاط مختلف ايران ارتباط معنوي عميقي بين مردم نواحي مختلف و درختان كهنسال وجود دارد. تحقيقات انجام شده در ايران ثابت كرده است كه مناطق قديميتر كشور زادگاه تعداد بيشتري از اين درختان است. اهميت حفظ اين ذخاير ژنتيكي شايد به مراتب بيش از ابنيه تاريخي موجود در كشور باشد زيرا درختان يادمان زنده و ابنيه تاريخي يادگار جامد گذشته ايران است. درختان كهنسال طي عمر طولاني خود با وجود تمام تنشهاي محيطي با توان فيزيولوژي منحصر به فردی که دارند به حيات خود ادامه دادهاند. در حقيقت شناخت فيزيولوژي دروني اين درختان ما را در مديريت احيای جنگلهاي تخريب شده ايران نيز راهنمايي خواهد كرد. درختان کهنسال در یک نگاه عمیق ارزشهای مادی و معنوی چندی را در خود دارد که مبنا قرار دادن هریک از آنها حفاظت مطلق این درختان را گواهی میدهد. این ارزشها در پنج بند قابل توصیف هستند.
ارزشهای زیست محیطی
ارزشهای اقتصادی
ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و معنوی
ارزشهای تاریخنگاری
ارزشهای بومگردی
همچنین با توجه به آسيبهاي گستردهاي كه به اكوسيستمهاي گياهي بخصوص جنگلها وارد ميشود و بسیاری از ذخایر ژنتیکی جنگلی در حال از بین رفتن هستند، امروزه حفاظت از جنگل و ذخاير ژنتيكي آن يكي از موضوعات مهم مورد بحث است و با عنايت به اينكه درختان كهنسال طي زندگي طولاني خود در برابر انواع تنشهاي زيست محيطي پايداري نشان دادهاند، شناسايي، حفظ و تكثير اين درختان به عنوان يكي از ذخاير ژنتيكي در احیای جنگلها و توسعة پوشش گياهي به ما كمك زيادي خواهند نمود.
امروزه براي حفاظت و ترميم اكوسيستمهاي طبيعي گياهي، اصل بر شناخت و حفاظت زيستگاههاي طبيعي گونهها قرار دارد. يكي از زمينههاي مطالعات اساسي ميتواند به بررسي و معرفي درختاني با پيشينه صدها ساله بپردازد. اين درختان طي زندگي طولاني خود (گاهي تا چند هزار سال) شاهد تحولات طبيعي و تنشهاي محيطي متعددي بودهاند و بصورت يك تاريخ زنده قابل مطالعه دروني و بيروني هستند. در حقيقت اين درختان به عنوان مهمترين ذخاير ژنتيكي هر كشور از ابعاد مختلف حتي تحولات تكاملي گياهان قابل بررسي هستند. دستيابي به نتايج مطالعات مولکولی و پروتئینی زيربناي بينش منابع طبيعي كشور را متحول و جهتدار خواهد كرد. در كنار مطالعات زيربنايي و ارزشمند ياد شده و اهداف اشاره شده، ايران قادر خواهد بود در عرصه بين المللي، خود را به عنوان يك كشور با سرماية ژنتيكي بالا در امر محيط زيست و جنگل معرفي نمايد و پس از ثبت خصوصيات مورفولوژيكي و كدهاي مولكول DNA آنها، ميتواند بذر و قلمههای درختان کهنسال را در فهرست فروش قرار دهد. به يقين با چنين ثبتي كليه درختان كهنسال معرفي شده به نام كشور ايران در جهان شناخته و عرضه خواهند شد.
از سوي ديگر شناسايي و معرفي حدود 400 درخت كهنسال در كشور ايران به طور مسلم وجهة فرهنگي و اجتماعي كشورمان را در مجامع بينالمللي بالا خواهد برد. در حال حاضر اگر نقشه Google Earth را مرور نماييم در مناطقي مانند ابرقو و منجيل نقاط آبي شاخصي را مشاهده ميكنيم كه با كليك بر روي آنها دو درخت كهنسال از ايران را با توضيحات و تصوير معرفي مينمايد. با شناسايي و معرفي ساير درختان كهنسال به طور يقين شاهد وجود نقاط شاخص و آبي رنگ بيشتري در سطح كشور خواهيم بود كه درختان كهنسال اين مرز و بوم را در جهان معرفي خواهد نمود. با تمامی ارزشهایی که در بطن درختان کهنسال نهاده شده و به طور مختصر به آنها اشاره شد متأسفانه طی چند دهۀ اخیر شاهد از بين رفتن پایههای متعددی از این درختان از طبیعت خود هستیم. اتقاقاتی که سیر قهقرا را پیش روی این درختان قرار داده عموماً ناشی از جهل و سود جویی افرادی است که مستقیم یا غیر مستقیم منافعی را در نابودی این درختان برای خود جستجو میکنند.
مردم ايران با توجه به عقايد ملي و مذهبي خود وجود چنين درختاني را مقدس شمرده و عامل حفظ و بقاي آنها شدهاند. با اين وجود اقدامات سهوي برخي از دست اندركاران در تغيير شرايط محيطي درختان و يا اعمال جاهلانه برخي افراد به منظور مبارزه با خرافه پرستي سبب شدهاند تا ادامه حيات چنين درختاني به خطر افتاده و شايد در آينده منجر به حذف كامل اين ذخاير ژنتيكي ارزشمند گردد.
یکی از مواردی که طی چند سال اخیر سبب نابودی چند پایه از درختان کهنسال در کشور شد اقدامات یکی از روحانیون به بهانه مبارزه با خرافه پرستی مردم بود که متاسفانه برای اثبات عدم تقدس این درختان مبادرت به قطع درختان نمود و چندین پایه مهم ژنتیکی از بین رفت.
عامل مهم دیگری که سبب از بین رفتن و يا آسيب رسيدن به بسیاری از این پایههای ارزشمند شده این است که برخی سودجویان با این تصور که درختان کهنسال نشانههای پایداری هستند و با این توهم که احتمال دادهاند مردم ثروتمند قرون گذشته در مواقع خطر این نشانههای پایدار را برای پنهان کردن ثروت خود انتخاب کرده باشند اقدام به کندوکاو گسترده در محیط کنده این درختان كردهاند که نتیجه این کندوکاوها که عموماً حاصلی را برای سود جویان در پی ندارد قطع شدن ریشههای متعدد درختان کهنسال بوده که با این قطع از توان جذب آب و مواد غذایی مورد نیاز درخت بشدت کاسته شده و پیامد آن ضعف فیزیولوژی، تشنگی مفرط و شروع روند نابودی آنها است. موارد متعددی از درختان کهنسال بر اثر این عمل شوم از جمع درختان کهنسال کشور حذف شدهاند از جمله درختانی که به این شکل نابود شدهاند به ارسهای آغادار، سرو کهنسال سهراه گوهردشت و بلوط مُسنی در کلیبر میتوان اشاره کرد.
سومین عامل در نابودی تعدادی از درختان كهنسال این است که برخی از دستاندرکاران از روی ضعف علمی در مدیریت و نگهداری آنها ناخواسته شرایط ضعف فیزیولوژی و مرگ این درختان را باعث میشوند. مشکل بزرگي که درختان کهنسال در بیشتر مناطق با آن روبرو میگردند بتن، اسفالت و یا سنگفرش کردن محیط آنها تا ناحیه طوقه است. با این عمل تبادل رطوبت و هوا بین ریشه درختان با محیط بیرون قطع شده و با کاهش رطوبت و هوا در محیط ریشه درختان، ضعف فیزیولوژی بر آنها حادث و روند مرگ تدریجی درختان آغاز میشود. تعداد درختان کهنسالی که با این شیوه در معرض خطر قرار گرفتهاند بسیار زیاد و به یقین حدود یک چهارم درختان موجود را شامل میشود.
از دیگر آسیبهایی که طی چند دهۀ اخیر گریبانگیر درختان کهنسال شده فرهنگ غلط برخی از مردم نسبت به این درختان است. اغلب مشاهده میشود بازدیدکنندگان از این درختان کهنسال بر تنه و شاخه آنها یادگاری نوشته و پوست آنها را آزرده میسازند و یا در مواقع پخت و پز خود برای ایجاد پناه از وزش باد در پای کنده این درختان آتش میافروزند و آسیب جبران ناپذیری بر کنده آنها وارد میکنند.
شکستن شاخه درختان به عنوان تبرک، گاهی به عنوان خوشبو کننده (در مورد درختان سرو)، رها سازی زباله در محیط اطراف درختان، بالا رفتن از درختان جهت گرفتن عکسهای یادگاری و یا آزمون توانایی خود، قطع سرشاخهها و گاهی شاخههای قطور درختان که در محیطهای شهری در مسیر تردد خودروها هستند از موارد مکرر تخریب و آسیب به درختان کهنسال است.
نگاهی گذرا به درختان کهنسال حاکی از آن است که پایههای متعددی از آنها طی دو دهۀ اخیر از طبیعت میهنمان حذف شدهاند. در یک برآورد آماری گویی یک دهم سرمایه ژنتیکی خود را که طی هزار و پانصد سال شکل گرفتهاند طی 20 سال از دست دادهایم. به عبارت دیگر تمامی آنچه که در طول یکصد و پنجاه سال اندوخته شده است در مدت یاد شده نابود گردیده و با محاسبه دیگر هشت برابر آنچه را که بهدست آوردهایم از دست دادهایم. آرزومندیم روزی را در آینده نزدیک شاهد باشیم که تفکر عامۀ مردم، مسئولان، کارشناسان و دستاندرکاران به چنان درجه والای علمی و فرهنگی برسد که دیگر شاهد بروز اتفاقات بیان شده در مورد درختان کهنسال و طبیعت میهن عزیزمان نباشیم.
+ نوشته شده در پنجشنبه بیست و هشتم بهمن ۱۳۸۹ ساعت 12:45 توسط انجمن
|
این تارنما، سخنگاه رسمي يك تشكل علمي پژوهشي است كه وارد سیزدهمين سال حيات خود شده و میکوشد تا هم دیدگاههای اعضای هیأت علمي شاغل در بخش تحقيقات منابع طبيعي را بازگو كند و هم تعاملي سازنده و افزاينده با ديگر دلسوزان و صاحبنظران اين حوزه برقرار سازد. چنين است كه پيشاپيش دست همهي عزيزاني كه در اين مهم به ياري طبيعت ناب سرزمين مادري بشتابند، ميفشاريم و از ديدگاهها و مقالات ارساليشان استفاده كرده، در صورت تمايل به نام خودشان منتشر خواهيم كرد.